Kroniek van de jonge Gezelle als leraar in Roeselare

20 of 21 maart

Guido Gezelle komt voor de uitoefening van een leraarstaak aan op het kleinseminarie te Roeselare, het college waar hij van 1846 tot 1849, na lager secundair in het Duinencollege te Brugge, eerder al de hogere humaniora in de Latijnse afdeling volgde. Op het moment van zijn aanstelling is zijn opleiding aan het Brugse grootseminarie nog niet voltooid. Zijn lesopdracht omvat de vakken koophandel in de handelsklas, kruid- en dierkunde bij de studenten filosofie en Nederlands bij een vijftiental Franssprekende leerlingen uit het zuiden van West-Vlaanderen. Bovendien krijgt hij een taak als opvoeder – ‘surveillant’ – aan het Sint-Michielsinstituut, dat bij dezelfde school hoort.

10, 11 en 15 juni

Gezelle wordt tot priester gewijd in de kathedraal te Brugge. ’s Anderendaags draagt hij zijn eremis op in de kerk van de Brugse Sint-Annaparochie. Op de 15de volgt er nog een mis te Roeselare. Gezelle dankt daarna de Engelse internen van de school ‘met herte en nadruk’ in hun eigen taal.

22 augustus

Superior J. Faict, het schoolhoofd, maakt bij de aanvang van de zomervakantie (in die tijd 16 augustus) een verslag op over de leraren. Gezelle wordt ‘in alle opzichten zeer goed’ genoemd, ‘waarlijk de glorie en de troost van zijn superior’. Ook op 13 augustus van 1855 volgt een verslag met tal van superlatieven. Op 31 augustus 1856 luidt het zelfs: ‘Véritable talent littéraire, excellent prêtre’ – hoewel : ‘un peu inculte, mais cela viendra’.

26 januari

Gezelle ontvangt zijn eerste loon, nadat hij in de voorbije maanden voor de betaling van diverse onkosten al heel wat voorschotten heeft opgenomen. In tegenstelling tot wat sommige biografen (en zelfs zijn eigen vader in een brief) beweerden, is de afrekening – in handschrift bewaard – niet onrechtvaardig. Door een rekenfout van de econoom kreeg Gezelle die eerste keer zelfs 10 frank te veel. Zijn wedde bedraagt 150 frank per drie maanden.

18 februari

Gezelle heeft eerder al diverse gelegenheidsgedichten in afzonderlijke brochures laten drukken en die soms ook voor opname of recensie toegezonden aan bladen of kranten. In De Eendragt verschijnt op 18 februari een anonieme kritiek op zo’n werkje van hem: ‘Den schryver is geen aenleg te ontzeggen, maer hy bestudere de goede dichters en hoede zich voor een te veelvuldig gebruik van provincialismen’.

23 en 25 maart

Gezelle wordt op 23 maart corresponderend lid van het Roeselaarse literaire genootschap De Vriendschap, op 25 maart van het Leuvense genootschap Met Tyd en Vlyt.

22 april

Er is een pijnlijk meningsverschil ontstaan tussen Gezelle en zijn vader. Gezelle wil als missionaris vertrekken naar Engeland – een wens die al dateert uit zijn jeugd aan het Brugse college, toen zijn leraar Pieter Benoit naar Engeland ging. Gezelle gelooft nog altijd dat de bisschop dat zal toestaan. Maar blijkbaar is zijn moeder ‘geheel ziek’ geworden toen ze dat vernam. Vader Gezelle maakt zijn oudste zoon in een brief ernstige verwijten: ‘gy gaed naar ingelland en God neemt my weg [;] waer moet moeder naertoe met haer onbejaerde kinders?’

22 augustus

Naar aanleiding van een nieuwe zelfstandige druk formuleert De Eendragt nogmaals voorbehoud bij Gezelles ‘overtollig gebruik van provincialismen’.

14 februari en 1 maart

‘Ja maer, Jilleken leeft nog’: dat is de titel van een politieke bijdrage in De Standaerd van Vlaenderen. Later, in zijn Brugse periode, zal Gezelle ‘Djilleken’ geregeld als alter ego opvoeren voor vaak schimpende journalistieke teksten. Er is reden om aan te nemen dat hij al in zijn Roeselaarse periode in deze krant een rol speelde – net als bijvoorbeeld zijn collega Bruno Vanhove, de klasleraar van de retorica. Het sluitende bewijs ontbreekt evenwel. Op 1 maart wordt de passage over de mussen (uit ‘Boodschap van de vogels’) in de krant zelfs politiek geïnterpreteerd – evenwel in een versie die niet overeenkomt met de gepubliceerde teksten maar wel grotendeels met de latere eindversie in de bundel van 1858.

11 augustus

Jubileumfeest van het kleinseminarie. Gezelle heeft hiervoor ‘Onze Bewaerengel’ gedicht. Mogelijk wordt de tekst voorgedragen of zelfs gezongen bij de viering in de feesttent, misschien wel door Eugeen van Oye. Op 6 september wordt deze leerling in De Standaerd van Vlaenderen, in een verslag over het feest, immers geprezen om zijn ‘lieve ja engelachtige stem’.

17 december

Te Gent verschijnt voor het eerst Het Vlaemsche Land, een klerikaal blad onder redactie van Amand Neut, die te Brugge ook al redacteur is van La Patrie en van De Standaerd van Vlaenderen. Ook hieraan zal Gezelle, onder diverse schalkse schuilnamen, spoedig meewerken.

2 april

Gezelle schrijft de bisschop aan met het verzoek om te mogen vertrekken naar Engeland.

10 en 13 mei

In een brief van 10 mei aan leerling Ch. Edmonstone, heeft Gezelle het over de Introduction à la vie dévote van Franciscus van Sales en over de ‘easy ways of Divine Love’ zoals geformuleerd in F.W. Fabers All for Jesus. Op grond van deze inspiratiebronnen start hij op 13 mei de ‘Confraternity’ met Engelse leerlingen, een religieus genootschap waarin de liefde tot Jezus in de eucharistie centraal staat. Vooral vanaf dit moment bleef er van Gezelle veel correspondentie met en over Engelse leerlingen bewaard, o.a. met vertrouwensleerling Edmund Hicks die in de Confraternity de centrale rol vervulde.

15 augustus

Mgr. Grant van Southwark vraagt in een brief aan zijn collega, de bisschop van Brugge, dat Gezelle als missionaris naar Engeland zou mogen komen. Al blijkt uit de correspondentie van Gezelle dat ook tal van Engelse leerlingen en oud-leerlingen daarop hoopten, het zal geweigerd worden.

18, 21 en 27 november

De bisschop noteert in zijn agenda dat H. Castel, leraar poësis te Roeselare, ‘sera remplacé par Mr. Gezelle’. Wellicht op 21 november komt Gezelle voor het eerst in zijn nieuwe klas. Dat de bisschop op 27 november een brief naar het kleinseminarie stuurt waarin hij de leraren nadrukkelijk verzoekt zich aan de opgelegde leerstof te houden, heeft – al dacht men lang van wel – volstrekt niets met ondermaats onderwijs of slechte klassenorganisatie door Guido Gezelle te maken. Gezelles aanstelling levert hem overigens financiële promotie op: in plaats van 150, verdient hij voortaan 175 frank per kwartaal – op het barema van de superior en de econoom na, het hoogste dat gebruikelijk was. Na slechts drie jaar en enkele maanden bewezen ‘dienst’ als leraar is dat zelfs heel uitzonderlijk.

22 december

In de handelsafdeling komt de jonge priester-leraar Henri Delbar in de plaats van Gezelle. Later wordt hij de superior met wie leerling Albrecht Rodenbach zal botsen.

(Foto Albrecht Rodenbach, Wikimedia)

28 februari

Diverse leden van Gezelles klas treden toe tot de lettergilde, o.a. Eugeen van Oye. Gezelle schrijft hem die dag ook een lange brief, waarin hij uitweidt over zijn visie op de Vlaamse kunst en lyriek. Bepaalde passages erin komen sterk overeen met de inleiding in zijn debuut van enkele maanden later. Gezelle waarschuwt zijn leerling voor ‘jongfransch Romantisme’. De brief is zowat het ‘officiële’ begin van hun vriendschapsrelatie. Gezelle zal teksten van zichzelf en van leerlingen opsturen voor Thijms Volks-almanak voor Nederlandsche Katholieken.

2 april

Gezelle schrijft aan Van Oye een lange brief. Hij distantieert zich van degenen die hem spottend de ‘professeur de l’art chrétien’ noemen. Hij bezingt de ‘hemelsche goddelijke soort van Poesis’. Inmiddels verschijnen er in de loop van april en mei advertenties voor zijn debuutbundel in De Standaerd van Vlaenderen, ook in De Eendragt en in De Gazette van Thielt. Er wordt ook een prospectus verspreid, met als ‘specimen’ daarbij afgedrukt: ‘O ’t ruischen van het ranke riet’.

22 juni

In een lange brief aan Van Oye bezingt en bepleit Gezelle de innige verstrengeling van ‘Poesis’ en ‘Religie’.

16 augustus

Op de plechtige proclamatie te Roeselare wordt Gezelles debuut Vlaemsche Dichtoefeningen meegegeven als prijsboek voor godsdienst. Het imprimatur dateert van de 9de, de wettelijke deponering van 13 augustus. Op dat moment leven bij hem al plannen voor een nieuw boek, Studenten-Album. Titel en plan laat hij snel varen, blijkens een brief van 15 september.

19 september

Gezelle wordt op de retraite voor de collegepriesters door de bisschop verzocht om een bundel met godsdienstige gezangen samen te stellen, bedoeld voor onderwijs en congregaties.

1 november

Van Oye schenkt Gezelle een roos, daarmee alluderend op het gedicht van Thomas Moore: ‘’T is the last rose of summer’. Moore behoorde tot de vaste lectuur op het kleinseminarie. Zijn gedicht was in die dagen overigens ook als lied heel populair. Dezelfde avond dicht Gezelle ‘Dien avond en die rooze’. Over de vriendschap tussen Gezelle en zijn leerling hangt de angst voor verwijdering.

midden januari

Gezelle lijkt vanaf januari 1859 voortdurend zwaarmoediger te worden. Na nieuwjaar mag Eugeen van Oye niet meer naar Roeselare terugkeren. Maar ook de brieven en/of gedichten voor andere leerlingen vertonen sombere trekken: ‘Brief’ van 12 januari, gericht aan Gustaaf Verriest, lijkt zo uitzichtloos als ‘Ik misse u’, geschreven aan Van Oye na 14 januari.

(Foto, Gustaaf en Hugo Verriest)

3 februari

Mgr. Malou herinnert Gezelle aan zijn verzoek van 19 september 1858 en stuurt hem een lijst toe van onderwerpen die de dichter voor hem zou kunnen behandelen. In maart en april maakt Gezelle werk van een concept hiervoor en van enkele gedichten. Het plan raakt nooit afgewerkt; teksten eruit komen in 1862 in Gedichten, Gezangen en Gebeden terecht.

3 augustus

Op het bisdom te Brugge meldt zich mgr. Makarios Hadade aan, bisschop van Damascus en hulpbisschop van de patriarch van Antiochië. Samen met zijn secretaris en tolk Alexander Rezkallah van Alep komt hij aalmoezen verzamelen voor Damascus. Hij onderneemt daartoe een rondreis in West-Vlaanderen en logeert bij zijn verblijf te Roeselare in het kleinseminarie. Gezelle vergezelt hem enige tijd en verkrijgt daarna – op 20 september, blijkbaar op zijn eigen verzoek en met instemming van de bisschop van Brugge – de eretitel van kanunnik van het H. Graf te Jeruzalem.

oktober

In het nieuwe schooljaar is Gezelle nog leraar talen, maar niet langer klasleraar in de poësis. Opnieuw probeert hij, via brieven en contacten, toestemming te krijgen om te vertrekken naar Engeland.

23 februari

Van Oye vraagt Gezelle in een brief: ‘Wanneer zal ik het genot hebben, mijn liefste Heer, een tweeden Dichtbundel van uwe hand te mogen lezen?… Weiger niet de vrage van degenen die uwe kunste bewonderen, weiger niet de vrage van deze die in uw blinkende water hun rustig en lachende beeld mogen aanschouwen!’

11 mei

Van Oye heeft vernomen dat er toch een tweede bundel komt. Het is niet duidelijk of hij het op Gedichten, Gezangen en Gebeden van 1862 heeft, dan wel of het gaat om de XXXIII Kleengedichtjes van eind juni.

eind juni

Van Gezelle verschijnt het innoverende XXXIII Kleengedichtjes. Het in omvang heel bescheiden werkje is zowat de officiële klaroenstoot voor de vernieuwing van de poëzie in Vlaanderen – hetzelfde jaar waarin Multatuli met de omvangrijke Max Havelaar in Nederland de vernieuwing van de roman introduceert.

Lees meer over de bundel XXXIII Kleengedichtjes.

juli

Mogelijk in de loop van juli schrijft Gezelle een eerste ontwerp van inleiding op de bundel Gedichten, Gezangen en Gebeden (1862), die hij aanvankelijk al in 1860 had willen zien verschijnen. Hij noemt het een ‘geleibrief en verweer’. Hij zet zich erin af tegen critici van zijn poëzie, die hem vooral niet aanvaarden omdat hij priester is: ‘vyanden die myn boeksken bykans natuerlyk zal moeten tegenkomen’, o.a. omdat ‘zyn schryver wat langer frak draegt als de meeste menigte van menschen ‘t geen sommige die veel van vryheid en verdraegzaemheid weten te preken van langs om min aenstaet.’

4 augustus

Vicaris-generaal J. Faict meldt aan Gezelle, in een gesprek te Brugge, hoe zijn toekomst er uit zal zien. Bij de terugreis, in de trein, schrijft Gezelle bedroefd het gedicht ‘Gelukkig kind’. Op de achterkant van één handschrift van die tekst staat ook ‘Gelukkig die Gods woord aenhoort’. Gezelle verwijst daarin sprekend naar het Bijbelse offer van Abraham, die zich bereid moest verklaren om zijn eigen kind te offeren om Gods wil.

8 augustus

In het album van leerling Hendrik van Doorne wordt ‘’k Hoore tuitend’ hoornen’ ingeschreven, zowat het ‘officieel erkende’ afscheidsgedicht van Gezelle aan Roeselare en aan zijn ‘kinderen, bly en blonde’. Misschien bevat de tekst ook een allusie op de naam van Hendrik van Doorne zelf.

22 augustus

Joseph C. Algar, de Engelse leraar die mee naar Brugge verhuist, schrijft aan Gezelle: ‘let it be known that I have only accepted the position at the English College conditionally, and that you and I shall both go to England, if we cannot establish the new College exactly on the footing which we wish –’.