Gezelle een gedirigeerd journalist?

Een mooi voorbeeld van hoe het in zijn werk ging, krijgen we begin juni 1865, wanneer Wemaer het sociale beleid van het Brugse bestuur op de korrel wou nemen: “Ne pourriez vous pas écrire quelques articles sur les bienfaits accordés par les libéraux aux pauvres”. In de marge deed hij een suggestie van titel “Hoe de averegtsche de armen helpen en bystaen”. Wemaer schetste er vrij zakelijk vier onderstreepte thema’s met de argumentatie in het Frans, o.m. over het wanbeleid in de Bogardenschool: “école bogarde des garçons et des filles ou diminue toujours le nombre des enfants des pauvres qui y sont reçus cependant nos ancêtres ont fait des fondations pour entretenir ces enfants des pauvres”. Hoewel er duidelijk echo’s zijn van Wemaers insteek is het mooi om zien hoe creatief Gezelle de koele zakelijkheid omzet naar kleurrijk volks Vlaams proza. Bovendien groepeert hij de argumenten anders en voegt hij er nog enkele aan toe. Onder Gezelles pen werd het:

In de kleine berichtjes van ‘‘t Nieuws van de weke’ kreeg Gezelle de vrije hand. Vaak gaf hij er een pittige of humoristische toets aan om de lezers te prikkelen. Daarbij overschreed hij soms bepaalde grenzen. Zo berichtte hij over een begijn: “'t Is te Brugge een beggine en ze draegt al twaelf jaer den doek tegen heur herte. Dat het Bara wiste! Dat is een' dingen van die kloosters!” Wemaer gaf de volgende reactie: “Un petit article du Jaer 30 de Samedi passé huit jours, touchant une beguine, a causé quelque émotion. Ne parlez plus de cela à l’avenir.”

De nieuwemode paters

Zondag avond, lustig een pintje bier drinkende, las en herlas ik den artikel 't Jaer 30, waerin ik zag dat de nieuwemode paters tot Sint Denys toegekomen, die ik wete op eene lutheraensche wyze dooden te begraven, zieken te bezoeken enz., dat zy gingen eene missie openen, en ik vond dien artikel zoo kluchtig, dat ik er 's nachts van droomde. Ziet hier waervan : Er ontstond tusschen 12 en 2 uren van den nacht, een zeer geweldige brand aen den Vierabeele. Geheel de prochie lag in eenen diepen slaep gedompeld, toen eensklaps de stormklok hare noodkreten deed weergalmen. Pater Eduard, of tweede dominé, was alleen nog wakende, in zyn brouwers huis, alwaer hy, overvallen van bezigheid, nog sedert drie dagen en drie nachten, uit zyne kleederen niet had kunnen springen. Men zegt dat de priesters, als zy ter plaetse zyn, den brand kunnen beletlen van voort te zetten. Is het hel zelve met die nieuwemode paters of dominés, ik zal het aen geleerdere als ik laten beslissen. Evenwel de dominés kwamen spoedig toegesneld, Pater Eduard, alleen nog wakker, was ook de eerste ter plaetse van het gevaer. Daer liep hy wanhopig rond, en riep, en kermde zoo geweldig, dat er hem een ader sprong. Daeruit vloeide een kouleurig watertje. Het volk dat intusschen toegekomen was, zeide: den eenen, hel is petrolie, den anderen, het is bier. Hoe, zei een derde, zoude het kunnen bier zyn, die pater en is toch maer gewend van water te lekken. Men overgoot hem buiten en binnen met eenige
druppels franschen, en het was juiste gedaen toen pater Auguste, of eerste dominé, toekwam, maer wat rond gezien hebbende, zynen blaesbalg opengezet hebbende aen de vier hoeken van het huis, alsom den brand te verdryven, vertrok hy, zeggende: 'k verwachte de vlasmarchands, 'k zou geern eenige flaschen wyn bereiden. om mynen vlasschaerd te dierder te verkoopen, maer ziet, pater Désiré, onze overste komt daer, gelyk hy almagtig is, zoowel te Brussel als te Brugge, hy zal het overige doen. Désiré klom op den zolder, waer den brand ten geweldigsten gloeide, hy stak zyn hoofd door de zolderveister, en sprak het volk dat huilde van spyt en schrik in dezer voegen aen: a Menschen, weest altemale kalm en voorzichtig in de zake van ons schoon nieuw kerkhof"; en Mynheer de Bisschop zal moeten buigen of bersten. » Hoe, zei het volk, is hel nu wel een' oogenbIik van daervan te spreken? Smyt hem van den zolder, en hy vloog langs den trap gelyk een sneeuw bolle door de lucht, Intusschen, paterke Victor lag nog in zyn wiege te slapen, toen hy met eens, de stormklok hoorende, opsprong, en peizende dat het eene nieuwemode begravinge was, hy trok zyn beste laken broek aen, toen Madam zei: Maer Victorke, 't en 't en is geene begravinge, het brandt. Blyft t' huis, eer dat gy met eene brandkole in uwen broekzak wère' komt, en geheel onzen winkel in brande steekt, en dat er noch boeren noch menschen meer in en komen. En Victoorke gehoorzaemde, en hy stropte zyn wit zomerfraksken aen en ging wat óver de halve deure gaen zien, zeggende: ik zal't huis blyven, want by twee a drie minuten zal de wind keeren en de brand zal ophouden. Erger gebeurde het met pater Isedore of Dominé nr. 3. Geenen tyd meenende te hebben om zyn kazaksken aen te doen, hy spoedde hem in aller yl naer den brand in zyne hemdemauwen, met eenen grooten boek onder den arm. Het was den code civil. Daer wandelde hy heen en weder, zeggende: In de zaken van brand, den code civil zegt dit, den code civil zegt dat. Jamaer, het ongeluk wilde dat broeder Garibaldi, die maer gebruikt en wordt in groote omstandigheden, in merkweerdige veldslagen, dat hy daer juiste kwam aengereden; 't huis komende van Zwitserland of van Mons, k wilder af zyn, en Isedore ziende met zynen grooten boek, hy meende dat het een kobbejager uit de helle was, of wel een tooveraer, die den brand over 't huis had neèrgetrokken, en hy schiet zoodanig op in woede, dat hy Isedorke by zyn beenen neemt, en met hem de kolen afvaegt van het brandende dak. Pater Isedore schreeuwde en tierde zoo geweldig: myn code civil, myn code civil, dat ik half wakker wierd, en peizende dat het waer was dat 't brandde, 'k was seffens aen de voordeure om te loopen blusschen, maer ziende dat elk in nachtgewaad was, en niet om in den klaren te komen, ik keerde weder naer myn bedde en zei: wat aerdige droom, 'tJaer 30 zou dat moeten weten.

In 't nieuws van de weke voegde Gezelle de namen toe:

De byzonderste personnagien van den liberalen kerkhof theater, zyn: MM. Désiré Glorieus, ex-burgemeester, en zoo 't schynt, framasson van de logie A. August Mullie, tegenwoordige burgemeester, en eetyds zeer christelijke jongeling. E. Delbecque, schepen en grrroote vriend van den framasson Bara. V. Devos, raedslid en profeet. En eenige andere, min invloed hebbende, waeronder nooitgedeugde. Deze
hebben 't christelijk prochietje de wegen van 't framassonsche liberalisme doen inslaen, en er de liberale religie en zeden ingeplant. Ah!
progresmannen, vreest dat fraei volk dat gy geblinddoekt hebt en willen verbasteren!

't Jaer 30, 04.07.1868

(foto kerk Sint-Denijs, beeldbank Kortrijk)