2018 086 hersenen guido gezelle afgietsel

Vreemde kronkels

Gezelles bijzondere hoofd sprak tot de verbeelding als teken van zijn uitzonderlijke begaafdheid: hoe groter het hoofd hoe groter het dichterschap. Familie en vrienden getuigen over de opmerkelijke omvang. Bij de eerste biografen namen het hoofd en de fysieke eigenschappen van de dichter mythologische proporties aan. Maar bevatten de hersenen van Guido Gezelle werkelijk sporen van genialiteit die wetenschappelijk aantoonbaar waren? Dat was de vraag die dokter en goede vriend Gustaaf Verriest bezig hield.

Lees meer

Verwijdering van de hersenen

Gustaaf Verriest, net als zijn broer Hugo oud-leerling van Gezelle, was hoogleraar inwendige ziekten aan de Katholieke Universiteit Leuven. Als tienjarige leerling was hij reeds gebiologeerd door Gezelles “buitengewoon zwaren kop en die verbauwelijk groote bulten van zijn voorhoofd”. De dag na het overlijden van Guido Gezelle kreeg hij toestemming van de familie om de hersenen van de dichter te verwijderen en verder te onderzoeken. Hij sprak over zijn bevindingen op het Vlaamsch natuur- en geneeskundig Congres in Brugge op 29 september 1901, maar ook later kwam hij er op terug.

“Verriest van Leuven kwam, met andere heelmeesters, het lijk schouwen. Een gietvorm van het gelaat en een van de rechterhand werden afgenomen. Ten laatste namen de heelmeesters de hersenen uit het hoofd weg, tot voorwerp van wetenschappelijke studie.”

Aloïs Walgrave - Het leven van Guido Gezelle, Vlaamschen priester en dichter, Amsterdam, 1923

Kinderziektes

Verriest beschouwde Gezelles ziekelijke jeugd als bron van zijn genialiteit, aangedaan door “de wreedste en langdurigste hoofdpijnen”. Net als Shakespeare leed Gezelle aan rachitis, een botaandoening door een tekort aan vitamine D en calcium. Dit zou zijn lichamelijke bouw verklaren: lang van lijf met korte benen, maar ook het waterhoofd, de grote herseninhoud en uitgebreide hersenplooien.

“De jongen, zeide hij, was altijd aan het sukkelen; ik ging er eens meê naar den besten dokter van Brugge; hij onderzocht het kind, bleef een’ wijle denken en zei: die jongen zijn kop is te dikke, anders schilt er hem niets.”

Vader Gezelle over Guido als kind aan Gustaaf Verriest

Gewicht

Volgens Verriest paste Gezelle met zijn hersengewicht van 1674 gram perfect in het rijtje van hoogbegaafde mannen als Lord Byron, Thackeray, Wagner of Schubert. Het ligt hoger dan het gemiddeld hersengewicht van de Europese man, dat rond de 1350 à 1360 gram schommelt.

“Het gewicht der hersenen, vastgesteld wenige minuten na het uithalen, bedroeg met de pia, 1674 gr.”

Gustaaf Verriest - Handelingen van het vijfde Vlaamsch Natuur- en Geneeskundig Congres" gehouden te Brugge op 29 September 1901

Stijn Streuvels en Caesar Gezelle (Foto AMVC)

Linkshandig

Verriest stelde vast dat Gezelle een bijzonder ontwikkeld spraakcentrum had aan de rechterkant van de hersenen. Om deze positie te verantwoorden, leidde hij hieruit af dat Gezelle linkshandig geboren was. Waarschijnlijk had men hem dit afgeleerd. Verwijzend naar Stijn Streuvels en Caesar Gezelle vermoedde hij dat er een erfelijke aanleg voor taalvaardigheid bestond in de familie.

Sporen in het archief

In het archief vinden we verschillende sporen terug van Verriests onderzoek: een gipsen afgietsel van Gezelles hersenen en grote rollen met getekende doorsneden van de hersenen van Guido en die van Peter Benoit. Verriest had zowel het afgietsel als de tekeningen gebruikt als illustratie bij zijn redevoering op het congres. De familie Verriest schonk Gezelles echte hersenen na de dood van Gustaaf aan de Katholieke Universiteit Leuven voor verder onderzoek. Vermoedelijk gingen die verloren tijdens een brand.

De mythe

De lezing van Verriest is meer dan een originele voetnoot in de Gezellestudie. Al gebeurde dit niet op grote schaal, hij volgde hiermee de wetenschappelijke theorieën van zijn tijd. Ook in de Gezellestudie en de beeldvorming rond Gezelle speelden de merkwaardige vorm van zijn hoofd en zijn gezondheid een belangrijke rol. Ze passen in het romantische beeld van het misvormde en miskende genie met een erfelijke aanleg voor somberheid en gevoeligheid. Lange tijd vertrok ook de interpretatie van zijn poëzie vanuit dit standpunt.

Prosper van Langendonck

Aan Guido Gezelle

Zwaar peinzend hoofd, met eeuwigheid omtogen,
doorgroefd van voren, door de idee geleid,
diep over al dat werelds wee gebogen,
dat, staag opwellend, in Uw boezem schreit;

schoon hoofd, wars van versiering, los van logen,
wijd-stralend brandpunt van al-menselijkheid,
waarop, nu 't aardse leven is vervlogen,
een glans van eeuwig leven ligt gespreid:

in laaie liefdevlammen gaan ons harten
tot U, die al hun liefde hebt voorgevoeld,
en duizendvoud doorvoeld hun fijnste smarten,
met gal gelaafd, door 't waanwijs volkje omjoeld,
waarop Gij nederschouwt met zielvolle ogen,
groots van vergiffenis en mededogen...

Prosper van Langendonck